Kultowe filmy to produkcje filmowe, które zyskały oddaną grupę fanów. Cechują się one specyficznym, nietypowym klimatem i fabułą. Kultowość to swego rodzaju fenomen – dany film może być komercyjną klapą w momencie premiery, ale z czasem zdobywa popularność i status dzieła kultowego. Przykładem może być musical „The Rocky Horror Picture Show”, który początkowo nie odniósł sukcesu, a obecnie jest uznawany za jeden z najbardziej kultowych filmów w historii.

Cechy filmów kultowych

Do typowych cech filmów kultowych zalicza się:

• Nietypowa, zaskakująca fabuła i klimat – często poruszają kontrowersyjne lub tabuizowane tematy
• Czarny humor lub elementy kampu – przesadna stylizacja, teatralność
• Niskobudżetowa produkcja – brak zainteresowania ze strony głównego nurtu kina
• Aktorzy mało znani lub dopiero debiutujący – odkrycie nowych talentów

Te cechy sprawiają, że filmy kultowe wyróżniają się na tle popularnych hitów komercyjnych. Często poruszają kontrowersyjne tematy jak seksualność, śmierć czy choroby psychiczne i łamią utarte schematy fabularne, np. typową strukturę opowieści z wyraźnym podziałem na dobrych i złych bohaterów. Daje to pole do interpretacji i dyskusji wśród fanów.

Kamp i czarny humor

Kultowe filmy często cechuje specyficzny rodzaj humoru – czarny lub kpiący, ośmieszający pewne zjawiska lub postawy. Często też wykorzystują efekt kampu, czyli przesadnej stylizacji i teatralności. Postacie i sceny są zagrane „na przesadzie”, w sposób karykaturalny i groteskowy. Ma to wywołać efekt zdziwienia lub rozbawienia widza.

Najsłynniejsze filmy kultowe

Do kanonu filmów kultowych zaliczają się takie produkcje jak:

• „Rocky Horror Picture Show” – musical o wampirach i transseksualistach z elementami kampu, łamiący tabu seksualne
• „Pulp Fiction” – postmodernistyczny film sensacyjny Quentina Tarantino o płynnej narracji i scenach przemocy
• „Blade Runner” – mroczna cyberpunkowa wizja przyszłości w reżyserii Ridleya Scotta poruszająca kwestie etyczne związane z robotami
• „Scarface” – gangsterski film Briana De Palmy z Alem Pacino w roli bezwzględnego bossa narkotykowego

Wszystkie one łamią konwencje gatunkowe, zaskakują i szokują widzów. Dlatego zdobyły status filmów kultowych, do których fani wracają i które są punktem odniesienia dla kolejnych twórców. Często powstają remake’i i nawiązania do tych filmów.

Polskie filmy kultowe

Wśród polskich filmów kultowych wymienić można:

• „Rejs” – komedia pomyłek z genialną rolą Janusza Gajosa, parodiująca PRL-owską rzeczywistość
• „Seksmisja” – science-fiction z elementami kampu i satyry społecznej
• „Kiler” – czarna komedia sensacyjna w reżyserii Julii Hartwig o samozwańczym zabójcy
• „Psy” – kontrowersyjny obraz gangsterskiej Warszawy w reżyserii Władysława Pasikowskiego

Polskie kino, zwłaszcza w czasach PRL, również wykształciło własny kanon produkcji kultowych – absurdalnych, parodiujących rzeczywistość i obnażających absurd systemu. Zdobyły popularność wśród widzów pragnących oderwania od szarej peerelowskiej codzienności.

Zjawisko filmów kultowych

Kultowość filmu to złożone zjawisko. Nie da się zaplanować ani wyreżyserować filmu, który na pewno taki status zdobędzie. Kluczowe jest trafienie w gust widowni i stworzenie dzieła, które będzie wzbudzać skrajne emocje – zachwyt bądź oburzenie. Filmy kultowe często budzą kontrowersje i sprzeczne oceny. Niektórzy krytycy oceniają je negatywnie, podczas gdy fani uwielbiają je za wyjątkowość.

Filmy kultowe są więc wyjątkowe i osobliwe. Łączy je to, że mają w sobie tzw. X-factor – trudny do zdefiniowania magnetyzm, który przyciąga do nich fanów. Z czasem wokół tych filmów wykształcają się prawdziwe społeczności i subkultury fanów. Organizowane są projekcje z udziałem fanów przebranych za bohaterów, cytaty z filmów funkcjonują jako swoiste hasła rozpoznawcze.

Kultowe filmy w popkulturze

Kultowe filmy zyskały trwałe miejsce w popkulturze. Bohaterowie i sceny z tych produkcji są często parodiowani, przywoływani lub wręcz uznawani za kanoniczne wzorce w swoich gatunkach. Przykładem takich ikonicznych scen mogą być taniec Jana Travolty i Umy Thurman w „Pulp Fiction” czy scena z głową konia w łóżku ze „Skazanego na bluesa”.

Niektóre filmy kultowe doczekały się wznowień i kontynuacji po latach, jednak rzadko kiedy dorównują one oryginałom. Nie udaje się powtórzyć fenomenu ich pierwotnego sukcesu. Dlatego kultowość jest zjawiskiem bardzo kruchego rodzaju – sequel może zniszczyć aurę wyjątkowości, jaka otaczała oryginalny film.

Podsumowanie

Filmy kultowe to produkcje filmowe, które zyskały status dzieł wyjątkowych i godnych kultu. Cechuje je nietypowość, kontrowersyjność i specyficzny, trudny do podrobienia klimat. Zdobywają oddanych fanów, którzy cenią je za wyjątkowość i łamanie konwencji. Kultowość to złożone zjawisko, na które składa się wiele czynników. Te filmy są chętnie oglądane, cytowane i stanowią punkt odniesienia dla kolejnych twórców, a także element szerszej popkultury.