Czym są skoki rozwojowe u dziecka?
W pierwszym roku życia dziecka nieustannie możemy obserwować zachodzące
zmiany. Maluch nie tylko intensywnie rośnie, ale też zmienia się pod względem
zachowania, a jego cechy charakteru stopniowo stają się coraz bardziej widoczne. I
choć na niektóre z tych transformacji jesteśmy przygotowani, inne często spotykają się
z niezrozumieniem czy nawet zaniepokojeniem ze strony rodziców i bliskich osób.
Szkrab, który był cichy i spokojny, z dnia na dzień staje się płaczliwy i marudny, a
śpioch, który zawsze miał ochotę na drzemkę, nagle zaczyna mieć problemy z
zasypianiem. Skąd biorą się takie zmiany? Otóż są one związane z tak zwanymi
skokami rozwojowymi u dziecka.
Skoki rozwojowe – co to takiego?
Skoki rozwojowe to w psychologii termin, którym określamy intensywne zmiany w
układzie nerwowym dziecka. Są one momentami, w których tworzy się wiele nowych
połączeń neuronalnych, w wyniku których maluch zaczyna odbierać i przetwarzać
nowe informacje o otaczającej go rzeczywistości. Takie skoki i związane z nimi zmiany
w zachowaniu dziecka są całkowicie normalne i oznaczają prawidłowy rozwój
niemowlaka.
Nie możemy jednak zapominać, że są to bardzo stresujące momenty w życiu malucha.
W wyniku nowo nabytych połączeń zmienia się całe postrzeganie świata przez dziecko,
a dzieje się to bardzo gwałtownie – w końcu nigdy już nie rozwijamy się tak szybko jak
w pierwszych miesiącach po przyjściu na świat. Często maluchy nie mogą poradzić
sobie z emocjami towarzyszącymi nowym bodźcom i stąd zmiany w ich zachowaniu.
Bardzo ważne więc, żeby w tych trudnych dla dziecka momentach okazywać wsparcie i
pomagać przezwyciężać lęki.
7 skoków rozwojowych u niemowlaka
W pierwszym roku życia maluch przechodzi przez siedem dużych skoków rozwojowych.
Można ostrożnie szacować, kiedy mniej więcej przypada każdy z nich, ale rozwój
dziecka to bardzo indywidualna kwestia i nie wszystkie niemowlaki będą doświadczać
skoków w tym samym momencie. Według badań skoki jednak najczęściej występują w
następujących momentach:
4-5 tydzień życia
Po pierwszym miesiącu życia dziecka następuje gwałtowny rozwój zmysłów, dzięki
któremu maluch zaczyna dużo intensywniej odbierać dźwięki, zapachy i światło.
Dlatego w tym okresie łatwiej może się przestraszyć i żywiej reagować na bodźce,
które wcześniej nie zwracały jego uwagi. Po tym skoku maluch nabywa jednak wiele
nowych umiejętności. Potrafi już przez chwilę skupić wzrok na twarzach opiekunów czy
znajdujących się blisko zabawkach i unieść główkę podczas leżenia na brzuszku. Na
tym etapie rozwoju pojawia się też po raz pierwszy płacz ze łzami oraz intencjonalny
uśmiech. Bardzo widocznym znakiem przejścia na “nowy poziom” są także dłuższe
przerwy między drzemkami.
7-9 tydzień życia
Na przełomie 2 i 3 miesiąca życia malec zyskuje większą świadomość własnego ciała,
co powoduje intensywniejsze ruchy rąk i stóp, które jednak nie są jeszcze
skoordynowane. Jednocześnie jednak silne są jeszcze odruchy niemowlęce, takie jak
np. odruch chwytny. Mniej więcej w tym okresie pojawia się także tzw. odruch Moro,
który polega na gwałtownym odrzuceniu rączek na boki i szybkim przyciągnięciu ich z
powrotem do ciała. W ten sposób niemowlak komunikuje, że się przestraszył – jest to
metoda młodego organizmu na rozładowanie napięcia.
Podczas drugiego skoku rozwojowego maluch zaczyna też coraz częściej podnosić
główkę i dłużej skupiać wzrok na pobliskich obiektach i twarzach. Lepiej potrafi też
odbierać dźwięki – zaczyna zdawać sobie sprawę, że sam je wydaje, a także odróżniać
własne dźwięki od innych – dlatego w tym okresie dziecko lubi już np. słuchać prostych
melodii granych przez zabawki. Charakterystyczne dla tego okresu jest układanie się
niemowlaka w tzw. pozycji szermierza, czyli z jedną ręką wyprostowaną, ułożoną
prostopadle do tułowia i drugą zgiętą, trzymaną tuż przy ciele.
11-12 tydzień życia
Trzeci skok rozwojowy u dziecka upływa pod znakiem poznawania świata poprzez
smak, dlatego maluch zaczyna wkładać wszystkie przedmioty do buzi. Na tym etapie
pojawiają się też bardziej skoordynowane ruchy i pierwsze próby podpierania się na
łokciach. Dziecko zaczyna rozpoznawać ton głosu opiekuna, dlatego może reagować
na rozdrażnienie czy niepokój w głosie rodzica. W trzecim miesiącu życia maluch
testuje też swoje możliwości głosowe, dlatego może wydawać różne dźwięki, piszczeć
czy robić bańki ze śliny.
14-19 tydzień życia
Podczas czwartego skoku jeszcze bardziej rozwija się u dziecka koordynacja ruchowa.
Jest ono w stanie swobodnie przekładać przedmioty z jednej ręki do drugiej i odwrócić
się z pleców na brzuch. Coraz lepiej idzie mu także podpieranie się na łokciach, a
nawet sięganie po zabawkę, podczas gdy podpiera się tylko jedną ręką. W tym okresie
maluch zaczyna reagować na swoje imię i rozpoznawać się w lustrze. Bardzo istotnym
elementem czwartego skoku rozwojowego jest uczenie się związków przyczynowoskutkowych. Dziecko zaczyna zauważać, że jego działania mają swoje konsekwencje –
wie na przykład, że jeśli upuści zabawkę, jego opiekun ją podniesie.
22-26 tydzień życia
Najbardziej charakterystycznym objawem dla piątego skoku rozwojowego jest
pojawienie się lęku separacyjnego. Oznacza to, że dziecko nie jest w stanie zrozumieć,
że opiekun znikający z pola widzenia go nie porzucił i wkrótce wróci. Dlatego maluch
może nerwowo reagować i zanosić się płaczem, gdy nie ma rodzica w zasięgu wzroku.
Na tym etapie pojawia się również rodzaj nieufności w stosunku do otaczającego
świata – dziecko może reagować płaczem na pozostawianie z obcymi osobami.
Półroczny maluch może stać się bardziej drażliwy, mieć problemy z zasypianiem,
częściej płakać czy stracić apetyt. Piąty skok rozwojowy ma jednak także wiele
pozytywnych objawów. Dziecko zaczyna bardzo swobodnie posługiwać się zabawkami,
pełzać i podejmować pierwsze próby samodzielnego siadania. Po raz pierwszy zaczyna
także dostrzegać odległości między przedmiotami.
33-37 tydzień życia
Szósty skok rozwojowy przypada na około 9. miesiąc życia i jest czasem wzmożonej
ruchliwości dziecka. Może ono pełzać lub raczkować (albo jedno i drugie), samodzielnie
siadać, a także czynić pierwsze próby stawania na nogi przy podporze. Podczas
zabawy coraz częściej przejmuje inicjatywę, a podczas patrzenia w lustro, zaczyna
robić do siebie miny. Maluch jest też coraz bardziej ciekawy otaczającego świata, co
może skutkować rozkładaniem zabawek na części. Zaczyna rozpoznawać kształty i
przypasowywać obiekty do kategorii jak “jedzenie” czy “zwierzęta”.
Szósty skok rozwojowy jest bardzo istotny ze względu na to, że właśnie wtedy maluch
zaczyna rozumować w taki sposób, w jaki myślą dorośli, i to wtedy zaczyna rozwijać się
jego inteligencja. Dlatego na tym etapie warto szczególnie dbać o wszechstronny
rozwój malucha, dostarczanie mu zabawek edukacyjnych i uczenie nowych rzeczy.
41-46 tydzień życia
Kiedy dziecko ma około 11 miesięcy, uczy się słowa “nie” i używa go do
zamanifestowania swojej woli. Może jednak także zacząć powtarzać inne proste słowa
jak “mama”, “papa” czy “baba”. Bardzo charakterystyczne dla tego skoku
rozwojowego jest naśladownictwo – maluch uczy się kopiować ruchy opiekunów,
powtarzać dźwięki wydawane przez zwierzęta itp. Uczy się też składać elementy w
całość, więc dobrymi zabawkami są dla niego proste układanki. Niektóre maluchy
właśnie w tym czasie stawiają także pierwsze samodzielne kroki.
Skoki rozwojowe u dziecka – jak postępować?
Każde dziecko przechodzi skoki rozwojowe inaczej – u jednych bywają to trudne
doświadczenia, u innych są niemal niezauważalne. Bardzo istotne jest więc żeby nie
porównywać zachowania czy postępów malucha do zachowania i postępów jego
rówieśników. Podane ramy czasowe i objawy są wyłącznie orientacyjne, a lekarze
uznają tzw. okna rozwojowe, czyli przedziały czasowe, w których dziecko powinno
nabyć poszczególne umiejętności. Są one zazwyczaj szerokie i mogą obejmować kilka
tygodni, a w niektórych przypadkach nawet kilka miesięcy. Zadaniem opiekunów jest
jednak stałe obserwowanie rozwoju dziecka. Jeśli przestaje ono mieścić się w
przewidzianych oknach, warto skonsultować się z pediatrą i wykluczyć ewentualne
nieprawidłowości w rozwoju.
Rodzice i opiekunowie powinni też zwracać szczególną uwagę na dzieci przechodzące
przez jeden ze skoków, aby nie pomylić objawów z nimi związanych z objawami
chorobowymi, np. przeziębieniami, infekcjami czy alergiami.
Jak pomóc dziecku przy skoku rozwojowym?
A co można zrobić, by ułatwić dziecku wejście na kolejny etap rozwoju? Przede
wszystkim być przy nim, poświęcać mu dużo uwagi i uzbroić się w cierpliwość. Warto
także zapewnić dziecku zabawki edukacyjne odpowiednie do jego wieku i wspierać je
w odkrywaniu świata, np. chwaląc za uzyskane nowe umiejętności. Możemy także
przekazywać maluchowi nową wiedzę – uczyć używania zabawek, nazw zwierząt,
wymawiania nowych słów czy wykonywania prostych czynności. Jeśli maluch jest
drażliwy, niespokojny czy płaczliwy, najlepiej zrezygnować z wyjść w głośne miejsca
czy spotkań w dużym gronie. Dziecko jest podczas skoku wyjątkowo wrażliwe na
bodźce i warto oszczędzić mu dodatkowych stresów.
To, czego na pewno nie możemy robić, to z kolei przyspieszanie procesu rozwojowego
na siłę – na przykład zmuszanie dziecka do siadania czy raczkowania, kiedy nie jest
jeszcze na to gotowe czy strofowanie go przy porażkach. Wsparcie, spokój i
zapewnianie bezpieczeństwa to najlepsze sposoby, by pomóc maluchowi dorastać.
