Jak grać w szachy? Instrukcja i porady dla początkujących
Szachy to gra, która od lat gromadzi miliony fanów na całym świecie. W ostatnim
czasie walki figur na szachownicy przeżywają jednak prawdziwy wybuch popularności.
Największe gwiazdy szachów, takie jak Magnus Carlsen, stają się globalnie
rozpoznawalnymi postaciami, sklepy z artykułami szachowymi nie nadążają z
domawianiem produktów, a na kanałach YouTube twórcy analizują kolejne partie,
opowiadając o nich w barwny sposób. Bez dwóch zdań szachy są dziś modne, a
stereotyp szachisty jako aspołecznego matematyka, który myśli jedynie o kolejnych
partiach, dawno się już zdezaktualizował.
Wpływ na rozkwit szachowej społeczności miał z pewnością serial “Gambit królowej”,
który został obejrzany przez ogromną publiczność oraz doceniony przez krytyków. To
jeden z największych popkulturowych hitów ostatnich miesięcy, a jego oglądalność w
prostej linii przełożyła się bezpośrednio na wzrost zainteresowania szachami jako grą.
Jak rozpocząć swoją przygodę z tą królewską grą? O czym trzeba pamiętać? Jakie
porady będą najcenniejsze dla początkujących graczy w szachy?
Szachy – zasady gry
Szachy to gra, której akcja rozgrywa się na szachownicy o 64 polach. Każdy gracz ma
do dyspozycji 16 bierek: 8 pionów, 2 skoczki, 2 gońce, 2 wieże, 1 hetmana (zwanego
także królową) i 1 króla. Zgodnie z tradycją rozpoczyna gracz dowodzący bierkami
koloru białego. Szachownica i bierki to jedyne, czego potrzebujemy do gry. Opcjonalnie
możemy używać także zegara, który odmierza obydwu graczom czas na wykonanie
wszystkich ruchów.
- Piony poruszają się tylko do przodu – o jedno pole lub opcjonalnie o dwa (tylko w
przypadku pierwszego ruchu danym pionem). Mogą bić wyłącznie po skosie o
jedno pole; - Skoczki poruszają się po kształcie litery “L” – dwa pola w jedną stronę i jedno w
bok. Skoczki jako jedyne mogą omijać inne figury i “przeskakiwać” nad nimi przy
wykonywaniu ruchu; - Gońce poruszają się po skosie – jeden zawsze po białych polach, drugi po polach
koloru czarnego; - Wieże poruszają się po osi poziomej i pionowej – nie mogą wykonywać ruchów
skośnych; - Hetman to najsilniejsza figura w grze – korzysta z możliwości gońca i wieży,
ruszając się poziomo, pionowo oraz skośnie; - Król może poruszać się w dowolnym kierunku, ale tylko o jedno pole. Jest jedyną
figurą, której nie można zbić, usuwając ją z gry. Król ma również możliwość
wykonania roszady, czyli jednorazowego ruchu o dwa pola.
W szachach można wykonać również kilka innych ruchów:
- Roszada – każdy gracz może wykonać ją tylko raz w danej partii. Jest to ruch
wykonywany jednocześnie królem i wieżą. Król przesuwa się o dwa pola w
kierunku wieży, a ta “wskakuje” na jedno pole obok króla – po przeciwnej stronie
niż początkowa lokalizacja. Roszady nie wolno wykonać, jeżeli król lub wieża
wcześniej w partii poruszyły się z miejsca startu lub jeśli w danym momencie król
znajduje się pod szachem. Nie wolno jej przeprowadzić także, jeśli król w trakcie
roszady przechodzi przez jakiekolwiek pole, które jest “na celowniku” figury
przeciwnika, tzn. figura atakuje je bezpośrednio. Roszadę można wykonać w
dwóch kierunkach – do lewej lub prawej wieży – ruch z bliższą wieżą nazywany jest
roszadą krótką, natomiast roszada na skrzydle hetmańskim nazywana jest
roszadą długą. Warto pamiętać, że wykonując roszadę, najpierw chwytamy za
króla, a dopiero później “dosuwamy” do niego wieżę – sięgnięcie po wieżę w
pierwszej kolejności na turniejach oznacza konieczność ruchu wieżą, przez co nie
wykonamy roszady. - Bicie w przelocie – Jeżeli stoimy pionem na polach oznaczonych numerami 4
(czarnymi) lub 5 (białymi), czyli w rzędzie umieszczonym zaraz po przekroczeniu
połowy szachownicy, a pion przeciwnika wykona ruch o dwa pola i skończy ruch
obok naszego piona, możemy “ukośnie” zbić go, pomimo że pionek może
teoretycznie bić tylko bierki znajdujące się rząd przed nim po ukosie. Innymi
słowy, jeśli pionek wykonujący ruch o dwa pola przejdzie przy tym manewrze
przez pole bicia piona przeciwnika, ten ma prawo usunąć żołnierza przeciwnika z
gry. - Promocja piona – Piony to nie tylko liczne, acz ograniczone bojowo “mięso
armatnie”. Jeżeli pion w toku gry wejdzie na ostatni rząd na szachownicy (rząd
oznaczony numerem 8, jeśli gramy białymi lub 1, jeśli gramy czarnymi), może
zostać wymieniony na dowolną figurę – w tym hetmana. Co więcej, nawet jeśli
posiadamy już hetmana, ponieważ nie został wcześniej zbity, dzięki promocji
możemy “dostać” drugiego – nie ma w tym ograniczeń. Teoretycznie możliwe jest
więc posiadanie nawet 9 hetmanów – jednego ze standardowej puli oraz 8 z
promowanych pionów.
Zadaniem gracza jest wykorzystać potencjał bojowy swoich bierek w taki sposób, by
zamatować króla. Polega to na jednoczesnym zaszachowaniu (czyli możliwości bicia w
kolejnym ruchu) i uniemożliwieniu mu ucieczki z bicia – wtedy gra się kończy, a
dowódca zamatowanego króla musi uznać wyższość przeciwnika.
Możliwe jest również osiągnięcie remisu. W szachach nie wyłania się zwycięzcy, jeżeli:
- Król nie jest pod szachem, ale gracz nie ma możliwości wykonania żadnego
legalnego ruchu dowolną bierką – potocznie nazywa się taką sytuację patem; - Konkretny układ bierek na planszy powtórzy się trzykrotnie;
- Żadna ze stron nie ma już technicznej możliwości zamatowania przeciwnika przez
niską liczebność swoich “wojsk”; - Strony zgodnie akceptują propozycję remisu.
Każda z figur jest określana przez teoretyczną wartość punktową, opisującą umownie
jej bojowy potencjał. Każdy pionek jest równoważny jednemu punktowi; goniec i
skoczek są warte 3 punkty, wieża 5, a hetman jako najcenniejsza i najbardziej
wszechstronna figura jest “wyceniana” na 9 punktów.
Poniżej prezentujemy prawidłowe ustawienie bierek na szachownicy:
Szachy zasady
Przywiązywanie dużego znaczenia do wartości figur to jednak częsty błąd
początkujących graczy. Wybijanie żołnierzy przeciwnika jest ważnym elementem gry,
jednak niekoniecznie musi przybliżać gracza do zwycięstwa – kluczem jest odpowiednie
ustawienie figur tak, by atak skończył się matem. Z tego powodu dużą popularnością
na nieco wyższym poziomie zaawansowania cieszą się tak zwane gambity, czyli
poświęcenia figur, przybliżające gracza do osiągnięcia taktycznej przewagi i
ostatecznego zwycięstwa.
Każde pole na partii oznaczone jest literą oraz cyfrą. Jest ich 64 – poziome linie
określane są cyframi, a pionowe literami. W ten sposób bardzo łatwo jest rejestrować
poszczególne ruchy i opisywać pozycję bierek na szachownicy celem późniejszej
analizy i doskonalenia swoich umiejętności jako szachista.
Zaprezentujmy to na konkretnym przykładzie. Najpopularniejszym otwarciem białych
jest ruch piona o dwa pola sprzed króla – więc z pola E2 na pole E4.
Zasady gry w szachy mogą wydawać się skomplikowane, jednak tak naprawdę są
bardzo proste do opanowania – to jeden z powodów, dla których wiele dzieci bardzo
szybko jest w stanie wejść na całkiem wysoki jak na amatora poziom gry. Problem – a
raczej wyzwanie – pojawia się po nauczeniu się mechaniki ruchów. Szachy to
podręcznikowy przykład gry określanej jako “easy to learn, hard to master” – łatwa do
opanowania, a jednocześnie bardzo trudna do zostania w niej dobrym zawodnikiem.
Szachy – jak to wszystko się zaczęło?
Korzenie szachów sięgają co najmniej VI wieku, jednak najprawdopodobniej są
znacznie starsze. Szachy sprzed lat wyglądały jednak nieco inaczej niż dzisiaj. Zasady
ewoluowały przez lata, pozbywając się niektórych reguł i dodając w zamian inne.
Roszada przed XVII wiekiem wyglądała na przykład zupełnie inaczej niż dzisiaj – król nie
zamieniał się wcześniej z wieżą, a po prostu ruszał o dwa pola w wybranym kierunku
(nazywało się to capriola). Szachy rozwijały się niejako osobno w różnych częściach
świata, powoli dążąc do unifikacji reguł i organizacji międzynarodowych turniejów.
1851 to data organizacji pierwszego prawdziwie wielkiego turnieju – gospodarzem
zawodów był Londyn. Od 1924 do dzisiaj działa Międzynarodowa Federacja Szachowa,
sprawująca pieczę nad szachami jako dyscypliną.
Szachy – porady dla początkujących
- Naucz się debiutów – otwarcia szachowe determinują kierunek, w którym pójdzie
dalsza gra. I oczywiście nie da się przewidzieć wszystkich ruchów, jednak
opanowanie kilku najpopularniejszych otwarć będzie miało ogromny wpływ na
skuteczność gracza; - Zagadki szachowe są wartościowe, ale nigdy nie zastąpią właściwej gry z
przeciwnikiem. Chcąc ćwiczyć swoje umiejętności, najlepiej łączyć “partie
sparingowe” z sesjami rozwiązywania zadań (na przykład ćwiczenia na mat w
jednym ruchu czy na osiągnięcie przewagi pozycyjnej); - Żywy przeciwnik jest bardziej wartościowy niż komputerowy przeciwnik – w
związku ze wzrostem mocy obliczeniowej komputerów programy szachowe
oferują grę na w zasadzie każdym poziomie zaawansowania. Problem polega
jednak na tym, że błędy popełniane przez takie systemy zazwyczaj mocno różnią
się od typowo ludzkich błędów popełnianych przez “realnych” graczy; - Nie nastawiaj się wyłącznie na osiągnięcie przewagi materialnej – oczywiście, im
mniej figur ma przeciwnik, tym zazwyczaj lepiej dla Ciebie, jednak “dzika” gra
oparta jedynie na chęci wyniszczenia rywala często kończy się zostaniem
wymanewrowanym; - Graj jak najwięcej – można to uznać za truizm, ale kluczem do zostania dobrym
szachistą jest ciągły trening.
