Czy miód zawsze jest zdrowy? Jakie są rośliny miododajne?
Miód to od tysięcy lat jeden z ulubionych słodkich składników żywności. Naturalny,
zdrowy, wysokoenergetyczny i bardzo smaczny – taki jest właśnie ten towarzyszący
nam pszczeli produkt.
Jako zestaw węglowodanów prostych miód to łatwoprzyswajalne źródło energii – składa
się z glukozy, fruktozy, a w mniejszej ilości także sacharozy i maltozy. Dzięki temu jego
spożycie zapewnia szybki przyrost energii. Miód to jednak nie tylko cukry – w
przeciwnym razie byłby jedynie wysokokaloryczną przekąską. Siła miodu polega na
wysokiej wartości energetycznej połączonej z wieloma cennymi minerałami (między
innymi magnez czy żelazo), mikroelementami, witaminami, acetylocholiną czy kwasem
foliowym. Miód zachowuje bardzo długi termin przydatności do spożycia, a przy tym
jest zwyczajnie… smaczny. Nie bez powodu na coś o wyśmienitym smaku potocznie
mówi się czasem “miodzio”, prawda?
Miód – skąd się bierze
Miód produkowany jest przez pszczoły właściwe ze szczególnym uwzględnieniem
pszczoły miodnej (Apis mellifera). Nie mają one jednak monopolu na wytwarzanie
miodu – robi to również kilka innych gatunków owadów błonkoskrzydłych, jednak tylko
miód pszczół miodnych może być bezpiecznie spożywany przez człowieka ze względu
na właściwą selekcję roślin przez te pracowite owady.
Pszczoła, by móc rozpocząć produkcję miodu, wylatuje z ula w poszukiwaniu tak
zwanych roślin miododajnych. Produkują one nektar lub pyłek (a najczęściej jedno i
drugie), dzięki któremu mogą się rozmnażać. Wydatnie pomagają im w tym właśnie
pszczoły, które “obskakując” kilka kwiatów roznoszą pyłek/nektar pomiędzy
poszczególnymi egzemplarzami na danym obszarze – tak zaczyna się produkcja miodu
kwiatowego, zwanego też nektarowym. Nektar i pyłek przenoszone jest do ula –
pszczoły transportują go w tzw. wolu miodowym, czyli przestrzeni w ich ciele
dedykowanej właśnie tej czynności. Nektar następnie poddawany jest obróbce
chemicznej, po której finalnie zamienia się w miód, a pyłek zostanie
przetransformowany w tak zwaną pierzgę.
Miód jest pszczołom bardzo potrzebny – stanowi ich źródło energii, gdy z uwagi na
naturalny cykl roczny stracą dostęp do pyłku kwiatowego. Dlatego wprawny pszczelarz
po pobraniu miodu nigdy nie zostawia pszczół z pustymi… odnóżami – zasoby tego
surowca energetycznego stanowią dla ula być albo nie być. 100 gramów miodu to
zazwyczaj ponad 300 kilokalorii – niemal tyle, co 3 woreczki ryżu.
Rodzaje miodu
W zależności od surowca miody można podzielić na trzy główne rodzaje:
- miody nektarowe (kwiatowe)
- miody spadziowe
- miody mieszane
Miody nektarowe powstają z nektaru roślin. Miody spadziowe powstają na podobnej
zasadzie, jednak bazą nie jest w tym przypadku nektar, a tak zwana spadź – ciecz
występująca na igłach i liściach niektórych drzew, będąca miksem soków roślinnych i
produktów przemiany materii owadów. Miód spadziowy smakuje nieco inaczej od
miodów kwiatowych, jest bardziej gorzki i ciemniejszy. Miód mieszany to połączenie
miodu spadziowego i miodu nektarowego w różnych proporcjach.
Rośliny miododajne
W samej Polsce znajduje się ponad 100 gatunków roślin miododajnych. Najczęściej
spotyka się miody:
- z rzepaku (miód rzepakowy)
- z facelii (miód faceliowy)
- z mniszka lekarskiego (zwanego potocznie mleczem – miód mniszkowy)
- z gryki (miód gryczany)
- z akacji (miód akacjowy)
- z lipy (miód lipowy)
- z malin (miód malinowy)
- z połączenia różnych kwiatów (miód wielokwiatowy)
Jest to jednak tylko wierzchołek góry lodowej – pszczoły potrafią wytwarzać miód także
na przykład z porzeczki, róży, bluszczu pospolitego, kasztanowca, klonu czy gorczycy,
a nawet z pierwiosnka. Wiele takich roślin jest hodowanych w przydomowych ogrodach
lub na działkach – miododajne rośliny ozdobne w ogrodzie na pewno pomogą
okolicznym pszczelim ulom w przetrwaniu.
Rośliny spadziodajne
W przypadku miodów spadziowych rośliny wymagane do powstania takiego miodu
nazywają się roślinami spadziodajnymi. To głównie drzewa iglaste, takie jak modrzew,
jodła, świerk czy sosna, a także drzewa liściaste – między innymi dąb, wiąz czy buk.
Miód a pyłek pszczeli i pierzga – różnice
Pyłek pszczeli to drugi – obok miodu – produkt wytwarzany przez pszczoły. W
odróżnieniu od miodu pyłek opiera się głównie na białkach, a nie węglowodanach i
stanowi codzienne pożywienie pszczół w miesiącach letnich. Pierzga to natomiast
pyłek kwiatowy połączony między innymi z miodem oraz innymi składnikami, który
stanowi rezerwę żywieniową na “gorsze czasy” – czyli okres zimowy. Dzięki zawartości
miodu pierzga charakteryzuje się wyższą niż pyłek pszczeli zawartością
węglowodanów.
Miód – właściwości zdrowotne
Miód uchodzi za wspaniały prozdrowotny składnik jedzenia. Zawartość
mikroelementów i witamin, a nawet poprawa samopoczucia ze względu na wspaniały
smak nie pozwala sądzić inaczej. Co więcej, pszczela ambrozja była wykorzystywana w
medycynie ludowej niemal w każdym miejscu na świecie (jeżeli oczywiście żyły tam
pszczoły).
Prawda jest jednak nieco bardziej skomplikowana. Miód faktycznie może mieć
pozytywny wpływ na zdrowie, nie można jednak traktować go jako panaceum na
wszystkie dolegliwości. Z całą pewnością miód w pewnym stopniu może służyć jako
naturalny antybiotyk, wykazując działanie antybakteryjne. Stanowi też składnik kilku
leków wspomagających gojenie się lekkich ran, zwłaszcza po oparzeniach. Wykazano
także pozytywny wpływ jedzenia miodu na przykład na wspomaganie walki z kaszlem przy
przeziębieniach.
Jeżeli więc nie występują żadne przeciwwskazania zdrowotne, takie jak na przykład
cukrzyca (wysoka zawartość cukrów może być szkodliwa dla diabetyków), a mamy
pewność co do pochodzenia i jakości naszego miodu, jedzmy na zdrowie!
Częstym, wręcz powszechnym błędem jest picie gorącej herbaty z miodem. W wysokiej
temperaturze wiele cennych związków zawartych w miodzie zwyczajnie się rozpadnie i
straci swoje prozdrowotne właściwości, czyniąc z takiej herbaty po prostu słodki napój
właściwie bez innych wartości, niż energetyczna i oczywiście smakowa. Kwas
askorbinowy, czyli wpływająca na odporność witamina C z miodu zacznie zanikać już w
okolicach 70 stopni Celsjusza, a najmniej trwałe składniki mogą nie znieść temperatury
nawet w okolicach 40 stopni.
Miód naturalny a sztuczny
Często można spotkać się w sklepach z tak zwanym miodem sztucznym. Nie ma on
wiele wspólnego z miodem naturalnym – jest wytwarzany bez udziału pszczół i nie ma
zdecydowanej większości składników odżywczych obecnych w naturalnej wersji poza
niektórymi cukrami. Miód sztuczny rozpowszechnił się na początku XX wieku, kiedy
opracowano technologię umożliwiającą masową produkcję tego wyrobu.
Czasem miód sztuczny jest dodawany do miodu naturalnego, by obniżyć koszty
produkcji za cenę obniżenia walorów odżywczych i smakowych. Dlatego zawsze warto
zajrzeć na etykietę i kupować miód tylko od sprawdzonych, renomowanych
producentów. Doświadczony pszczelarz bardzo szybko wychwyci różnice między
miodem naturalnym a miodem sztucznym. Do pewnego stopnia jest w stanie także
zrobić to zwykły konsument – miód naturalny ma tendencje do krystalizacji przy
dłuższym przechowywaniu, natomiast sztuczny miód jest cały czas płynny. Miód
naturalny rozpuszcza się mniej równomiernie. To dwie najbardziej widoczne różnice.
Miód pitny i inne napoje alkoholowe
Miód stanowi także bazę napojów alkoholowych, z których wyróżnić warto zwłaszcza
miód pitny. Podobnie jak wiele innych przetworów z miodu pszczelego, był znany już
tysiące lat temu. W Europie środkowej i wschodniej rozpowszechnił się w
średniowieczu. Miód pitny można wytwarzać z różnych rodzajów miodu, chociaż pod
względem popularności zdecydowanym numerem jeden jest miód pitny na bazie
miodu lipowego.
Podział miodów pitnych ze względu na zawartość miodu i przy tym moc:
- Półtorak – proporcje miodu do wody 1:0,5
- Dwójniak – proporcje 1:1
- Trójniak – proporcje 1:2
- Czwórniak – proporcje 1:3
Na sklepowych półkach można również zauważyć wiele marek piwa i wina z dodatkiem
miodu, a nawet nalewki oparte o miód. Ciekawostką jest, że aromat miodowy był
często używany do produkcji tanich win, a takie wyroby o smaku miodu (nie mylić z
miodowymi!) osiągały bardzo dobre wyniki sprzedażowe.
